Wystawę „Edvard Munch Magia Północy” (15.09.23 – 22.01.24) w Berlinische Galerie odwiedziłam w październiku 2023. To było niezwykłe doświadczanie. Powoli, krok po kroku, zwracając uwagę na detale. Ale również obserwując oglądających. Wielu z nich w skupieniu analizowało wybrane obrazy. Udało mi się być obecną tam i wtedy, chłonąc faktyczne kolory, oglądając z bliska pociągnięcia pędzlem, przyswajać…
„Mała” Madonna (mała, bo na pocztówkowej muzealnej aplikacji) zawisła wśród innych kobiecych bogiń w naszym domu.
Madonna, pierwotnie jako Kochająca kobieta, Edvard Munch, 1894-1895, secesja, syntetyzm, olej na płótnie, Berlin, II Rzesza Niemiecka, obecnie w Galerii Narodowej w Oslo.
Edvard Munch żył w czasach, gdy kobiety stopniowo wyłaniały się z życia domowego i domagały się swojego miejsca w społeczeństwie. Ruch wyzwolenia kobiet rozszerzył się ponad klasami społecznymi i granicami narodowymi, a w kręgu artystycznym Muncha toczyły się gorące dyskusje na temat małżeństwa, prostytucji i wolnej miłości. Poza tym doświadczenia życiowe Muncha – w tym trudne relacje z kobietami i dzieciństwo naznaczone śmiercią matki i siostry – wpłynęły na jego prace.
Być może sam nie zdając sobie z tego sprawy, Munch przyczynił się do poszerzenia postrzegania kobiety aktywnej seksualnie poprzez wiele swoich najsłynniejszych motywów. W Madonnie ukazuje nam kobietę nieskrępowaną oddającą się przyjemnościom i pozwala zrozumieć ją jako piękną i naturalną zarazem.
Madonna Muncha stanowi radykalne odejście od wszystkich wcześniejszych przedstawień. Kobieta, którą tu widzimy, nie jest młodą dziewicą, ale zupełnym przeciwieństwem: kobietą, która na równi z mężczyznami podchodzi do erotyki. Munch opisał ten obraz jako „kobietę w stanie poddania – w którym nabywa udręczonego piękna Madonny”.
Czarno-biała wersja Madonny z 1895 roku była jedną z pierwszych litografii Muncha. Litografia umożliwiła szerszą dystrybucję obrazu, także wśród osób, których nie było stać na zakup obrazów. Motyw ten jest dobrym przykładem tego, jak motywacją obrazów Muncha mogą być zarówno siły rynkowe, jak i chęć artystycznego eksperymentu. Po wydrukowaniu obrazu w czerni i bieli Munch wykonał także kilka wersji kolorowych. Początkowo kolorował odbitki ręcznie. W późniejszych wersjach kolory dodano w ramach procesu drukowania.
Większość rycin Muncha powstała w stosunkowo małych nakładach. Pod tym względem Madonna jest wyjątkiem. Szacujemy, że obecnie zachowało się od 250 do 300 odcisków litografii. Wiele z nich zostało sprzedanych za życia Muncha – grafika była niewątpliwie jednym z jego bestsellerów – chociaż niektóre też rozdał. Mimo to Munch zachował duży i zróżnicowany wybór w swojej kolekcji, a dziś muzeum posiada 115 odcisków litograficznej wersji Madonny.
Publication excerpt from MoMA Highlights: 375 Works from The Museum of Modern Art, New York (New York: The Museum of Modern Art, 2019) & https://www.munchmuseet.no/en/our-collection/madonna/
