Ekspresjonizm

Ekspresjonizm – ruch modernistyczny, początkowo rozwijający się na początku XX wieku w poezji i malarstwie. Wywodził się z Europy Północnej. Jego charakterystyczną cechą było przedstawianie świata wyłącznie z subiektywnej perspektywy, radykalnie zniekształcając go dla efektu emocjonalnego w celu wywołania nastrojów lub idei. Artystom ekspresjonistycznym zależało na wyrażaniu emocjonalności, a nie fizycznej rzeczywistości.

Terminu ekspresjonizm użył pierwszy raz w 1901 roku francuski malarz Julien-Auguste Hervè, który tę nazwę nadał cyklowi swoich obrazów, wystawionych w Salonie Niezależnych*.

Ekspresjonizm, od słowa ekspresja oznaczający wyrazistość i siłę oddziaływania na emocjonalność odbiorcy.

Cechy ekspresjonizmu:

• zerwanie z realistycznym odtwarzaniem otaczającego świata, w zamian za to ukazywanie przeżyć wewnętrznych artysty (łac. expressio – wyrażać). Widoczny zwrot zainteresowań i szukanie źródeł inspiracji w sztuce sztuce ludowej, w manieryzmie, sztuce archaicznej i prehistorycznej;
• dominacja duchowości nad naturą, pragnienie poprzez świat zewnętrzny dotrzeć do świata wewnętrznego; demonstrowanie przeżyć ludzkich w ich najwyższym napięciu, od ekstatycznej radości życia do melancholii, rozpaczy i metafizycznego lęku;
• świat w formie zdeformowanej, jaskrawy i niepewny, a także pełen wizji, halucynacji i koszmarów;
• kompozycje żywiołowe, swoboda w kształtowaniu formy i stosowaniu barw, użycie skośnych linii, chaos kompozycyjny, ostre kontrasty barwne, stosowanie barw czystych, agresywnych.

Dzieło sztuki miało wywierać silny wpływ na odbiorcę. Ekspresjoniści programowo odrzucali realizm, impresjonizm i naturalizm, a także obyczajowość i  mentalność mieszczańską. Ich celem była „odnowa sztuki” oraz odnowa moralna. Duży nacisk kładli na formę dzieła, starając się, by była lapidarna, podkreślając graficzny szkielet kompozycji oraz stosowaną technikę.

Tendencje widoczne w sztuce ekspresjonistycznej były odzwierciedleniem kryzysu młodego pokolenia, trawionego niepokojem, poczuciem nieprzystosowania i neurotycznymi lękami. Poczucie apokaliptycznego zagrożenia  znajduje wyraz w obrazach Muncha, Schielego czy Kokoschki. Na rozwój sztuk plastycznych oddziaływała też filozofia: nietzscheański indywidualizm, schopenhauerowski pesymizm czy bergsonowskie zaufanie do intuicji.

Inspiracją dla ekspresjonistów były niejednokrotnie sztuki prymitywne.

„Ekspresjonizm – podobnie jak socjalizm – to jest ten sam protest przeciwko materializmowi, przeciwko temu, co przeciwne duchowości, przeciwko maszynom, przeciwko centralizacji, wspierający natomiast duchowość, boga, to, co w człowieku ludzkie”.
/Hermann Bahr, Espresjonizm/

Przedstawiciele ekspresjonizmu w malarstwie

Niemcy

inni:
August Macke – Pani w zielonym żakiecie, Dziewczęta pod drzewami, Port w Tunezji

Lovis Corinth  – Autoportret ze szkieletem

Austria

Erich Heckel – Przejrzysty dzień, Leżąca kobieta, Białe konie cyrkowe

Ernst L. Kirchner – Dziewczyna z japońską parasolką, Woltyżerka, Poranek nad jeziorem, Sanki na śniegu, Ulica Drezna, Autoportret z dziewczyną, Autoportret z modelką

Otto Mueller – Dwie kobiety wśród trzcin

Emil Nolde – Pokłon trzech króli, Taniec przed złotym cielcem, Panny mądre i głupie, Ostatnie wieczerza

Max Pechstein – Wazon z kwiatami i 2 akty, Dwa akty, W lesie

Karl Schmidt-Rottluff – Przerwa w atelier, Faryzeusze, Latarnie nad Bałtykiem, Pejzaż morski

Włochy

Francja

Chaim Soutine – Wariatka, seria Cukierników
Georges Rouault – Ulicznice, Para, Stary król, Pogrzeb

Polska

Stanisław Kubicki
Jan Panieński
Małgorzata Kubicka
Leon Wyczółkowski

W Polsce natomiast przyjął się w październiku 1917 poprzez założony przez Jerzego Hulewicza dwutygodnik literacko-artystyczny Zdrój (Poznań 1917-1922).