Klasycy sztuki - Edvard Munch, ekspresjonizm

EDVARD MUNCH (1863-1944

Norweg, studia malarskie w Oslo, w latach 90. XIX wieku. Jedna z głównych postaci skandalicznej bohemy berlińskiej. Obsesyjnie skupiał się na elementarnych emocjach: pożądaniu, zazdrości, lęku przed śmiercią, podsycanych egzystencjalizmem Kierkegaarda i panseksualizmem Augusta Stindberga.

„Choroba, Szaleństwo i Śmierć, te czarne anioły czuwające nad moją kołyską, nie opuściły mnie przez całe życie.”
– Edvard Munch

Szedłem drogą w towarzystwie dwóch przyjaciół – zachodziło słońce – poczułem nagły przypływ melancholii – niebo stało się nagle krwistoczerwone. Zatrzymałem się, oparłem o balustradę śmiertelnie znużony – nad miastem i ciemnobłękitnym fiordem rozpościerały się rozlewiska krwi i języki ognia – przyjaciele szli dalej, a ja drżałem z trwogi i wtedy posłyszałem przeciągły krzyk przeszywający powietrze. – A. Næss, Munch. Biografia, Warszawa 2011.

Krzyk to metafora osamotnienia, lęku i bólu istnienia.

Edvard Munch, 1893, The Scream, oil, tempera and pastel on cardboard,
91 x 73 cm, National Gallery of Norway, Oslo

Pierwowzorem Krzyku był szkic Muncha z 1891 roku zatytułowany Rozpacz.

Edvard Munch stworzył liczne wersje Madonny w latach 1892–1895. Głównym tematem tych wersji jest półnaga kobieta bez wyjaśnienia. Madonnę można spotkać w formach drukowanych, litografiach i zwykłych olejach na płótnie.

Na obrazach można odnaleźć cztery filary życia, do których zaliczają się: młodość, seks, zapłodnienie i rozkład. Bardzo ważną rolę w ukazaniu tego cyklu odgrywa użycie kolorów wokół podmiotu, a jedyna zachowana litografia przedstawia proces zapłodnienia. Osoba może postrzegać uległą naturę podmiotu tak, jakby zmuszała podmiot do zmysłowego poddania się. Ból związany z tym procesem i związana z nim miłość są reprezentowane przez aureolę, a także jedność kolorów i łagodne ułożenie rąk. Na litografii w lewym rogu widać obecność plemnika, z którego powstał płód. To największy dar, jaki kobieta może dać rodzajowi ludzkiemu, ponieważ prokreacja jest boskim procesem, który umożliwia gatunkowi przetrwanie kolejnego pokolenia. Madonna, czyli Kochająca Kobieta, reprezentuje boskie poddanie się, które owocuje życiem.

***

Poniżej reminiscencje z wystawy „Edvard Munch Magia Północy” (15.09.23 – 22.01.24) w Berlinische Galerie, październik 2023

*Salon Niezależnych (fr. Salon des indépendants) – wystawa artystyczna, organizowana corocznie w Paryżu od 1884 roku. Jej powstanie było wyrazem sprzeciwu artystów wobec oficjalnego salonu, którego jury odrzucało część zgłoszonych prac.

Nowy Salon – w przeciwieństwie do oficjalnego – miał nie mieć ani jury, ani nagród; dzieła miały być poddane osądowi publiczności.

***

Subiektywnie wybrałam i polecam: